Choroby zawodowe związane z ekspozycją na azbest
Pył azbestu ma silne właściwości pylicotwórcze i rakotwórcze. Jest przez to uważany za jeden z pyłów stwarzających największe zagrożenie dla zdrowia pracowników. Pomimo niestosowania azbestu w Polsce już od kilkunastu lat, w dalszym ciągu odnotowywane są nowe przypadki chorób azbestozależnych, co jest związane ze specyfiką biologicznego działania azbestu, którego następstwa zdrowotne mogą się ujawniać w trakcie trwania zatrudnienia, jak również wiele lat po zaprzestaniu pracy w narażeniu. Wdychane z powietrzem włókna azbestowe kumulują się płucach przez całe życie, a pierwsze objawy chorobowe mogą ujawnić się nawet po 50 latach od pierwszej ekspozycji na ich działanie (okres utajenia, latencji). Kancerogenne działanie włókien azbestowych może być wzmacniane współdziałaniem innych czynników toksycznych.
W wykazie chorób zawodowych obowiązującym aktualnie (tj. z 2009 r.) wymienione zostały następujące choroby będące skutkiem zawodowej ekspozycji na azbest:
– pylica azbestowa;
– choroby opłucnej lub osierdzia wywołane pyłem azbestu:
– rozległe zgrubienia opłucnej,
– rozległe blaszki opłucnej lub osierdzia,
– wysięk opłucnowy;
– nowotwory złośliwe:
– rak płuca, rak oskrzela;
– międzybłoniak opłucnej albo otrzewnej;
– przewlekłe obturacyjne zapalenie oskrzeli, które spowodowało trwałe upośledzenie sprawności wentylacyjnej płuc z obniżeniem natężonej objętości wydechowej pierwszosekundowej (FEV1) poniżej 60% wartości należnej, wywołane narażeniem na pyły lub gazy drażniące, jeżeli w ostatnich 10 latach pracy zawodowej co najmniej w 30% przypadków stwierdzono na stanowisku pracy przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń.
Pojęcie choroby zawodowej jest zdefiniowane w kodeksie pracy. Zgodnie z przepisem art. 235 k.p. za chorobę zawodową uważa się chorobę, wymienioną w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy, zwanych „narażeniem zawodowym”. Należy zauważyć, że do stwierdzenia choroby zawodowej niezbędne jest zaistnienie dwóch przesłanek – choroba musi występować w wykazie chorób zawodowych, a po drugie powinien wystąpić związek przyczynowy pomiędzy wykonywaniem pracy, a chorobą. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 lipca 1984 r., II PRN 9/84, OSNC, nr 4, poz. 53, stwierdził, że w przypadku pozytywnego ustalenia, iż stwierdzona u pracownika choroba jest wymieniona w wykazie chorób zawodowych i praca była wykonywana w warunkach narażających na jej powstanie, istnieje domniemanie związku przyczynowego między chorobą zawodową a warunkami narażającymi na jej powstanie.
Postępowanie dotyczące ustalenia wystąpienia choroby zawodowej składa się z trzech etapów:
1. zgłoszenia podejrzenia wystąpienia choroby zawodowej,
2. rozpoznania zakończonego wydaniem orzeczenia lekarskiego,
3. stwierdzenia choroby zawodowej.
Odpowiednie organy wydają decyzję o stwierdzeniu choroby zawodowej lub o braku podstaw do jej stwierdzenia na podstawie przeprowadzonych badań lub na podstawie dokumentacji medycznej, jeśli pracownik zmarł na skutek choroby zawodowej.
Ubezpieczenie chorobowe gwarantuje pracownikowi w przypadku choroby zawodowej nie tylko zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne czy rentę – wypłacane na określony czas, ale również przewiduje możliwość wypłaty pojedynczej rekompensaty za utratę zdrowia i sprawności. W przypadku śmierci pracownika na skutek choroby zawodowej rodzinie poszkodowanego przysługuje jednorazowe odszkodowanie z ZUS.
Dokumentem niezbędnym do wystąpienia do ZUS-u z wnioskiem o wypłatę odszkodowania jest orzeczenie o stwierdzeniu wystąpienia choroby zawodowej.
Wysokość jednorazowego odszkodowania uzależniona jest od procentowego stopnia stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, który ustali lekarz orzecznik. Kwota odszkodowania zależy od obowiązującej stawki za 1% uszczerbku na zdrowiu obowiązującej w dniu wydania przez ZUS decyzji w sprawie przyznania jednorazowego odszkodowania.
Jak wskazano powyżej rodzinie zmarłego na skutek choroby zawodowej pracownika również przysługuje jednorazowe odszkodowanie z ZUS-u. Oprócz świadczenia z ZUS-u członkowie najbliższej rodziny zmarłego pracownika mogą ubiegać się o wypłatę świadczenia pieniężnego bezpośrednio od pracodawcy.
W przypadku zaistnienia choroby wymienionej w wykazie chorób zawodowych, nawet wiele lat po zakończeniu wykonywania pracy w zakładzie, w którym zajmowano się produkcją lub przetwarzaniem azbestu można wnioskować o stwierdzenie wystąpienia choroby zawodowej. Jak wskazano na wstępie niniejszego artykułu objawy choroby wywołanej azbestem mogą ujawnić się nawet po 50 latach od pierwszego kontaktu z tym materiałem. Co więcej, w większości schorzeń wykaz chorób zawodowych nie określa limitu czasu, w którym wystąpienie udokumentowanych objawów chorobowych upoważnia do rozpoznania choroby zawodowej pomimo wcześniejszego zakończenia pracy w narażeniu zawodowym.
Prawo przewiduje różne możliwości uzyskania odszkodowania za wystąpienie choroby zawodowej oraz śmierć wywołaną chorobą zawodową. Co więcej o rekompensatę pieniężną po śmierci spowodowanej chorobą zawodową mogą ubiegać się członkowie rodziny zmarłego. Do wypłaty odszkodowania zobowiązany jest zarówno ZUS jak i zakład pracy, w którym pracownik był narażony na działanie szkodliwego azbestu.