W niniejszym artykule poruszymy, kwestię odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez zwierzęta, chodzi tutaj zarówno o zwierzęta domowe (typu pies, krowa), jak i te żyjące dziko (sarna, dzik). W przypadku dojścia do tego typu zdarzenia, doznając szkody osobowej, majątkowej, albo obu równocześnie, zazwyczaj nie mamy pojęcia do kogo kierować swoje roszczenia. Dlatego pisząc ten artykuł pragniemy Państwu w sposób jasny i przystępny wyjaśnić jakie kroki należy podjąć w przedmiotowej sytuacji, kiedy i jakie roszczenia Państwu będą przysługiwać i co najważniejsze sposób ich skutecznego i szybkiego dochodzenia. W związku z ustaleniem podstaw prawnych do dochodzenia roszczeń odszkodowawczych oraz podmiotów, do których będą one kierowane, należy przede wszystkim ustalić: czy zwierzę wyrządzające szkodę w pojeździe jest zwierzyną łowną, czy też należy do innego typu zwierząt?
Zwierzęta dzikie
Jeśli dojdzie do zdarzenia z udziałem jednego ze zwierząt łownych wymienionych w katalogu wskazanym przez ministra właściwego do spraw środowiska, wówczas aktem prawnym, stanowiącym podstawę zgłaszanych roszczeń, będzie ustawa z dnia 13 października 1995 r. Prawo łowieckie (tekst jednolity Dz.U. z 2002 r. Nr 42 , poz. 372 z późn. zm.), jak również kodeks cywilny w zakresie podstaw odpowiedzialności (art. 415 i n.) oraz zasad ustalania wysokości odszkodowania (art. 361). Zgodnie z pierwszym z ww. aktów prawnych za tzw. szkody łowieckie, czyli takie, do których doszło w uprawach i płodach rolnych wyrządzonych przez dziki, łosie, jelenie, daniele, sarny, podczas organizowanego polowania odpowiedzialność, co do zasady, ponosi dzierżawca lub zarządca obwodu łowieckiego (art. 46 Prawa łowieckiego). Na którego barkach ciąży ponadto ochrona zwierzyny przed zagrożeniem ruchu pojazdów samochodowych na drogach krajowych i wojewódzkich (art. 11 ust. 2 pkt.8). Owa ochrona polega m. in na dbaniu o właściwe oznakowanie dróg przez umieszczenie znaków ostrzegających o bytowaniu w tej okolicy dzikich zwierząt. Zgodnie bowiem z treścią art. 20 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (tekst jedn. Dz. U. z 2007 r., nr 19, poz. 115 z późn. zm.) do zarządcy drogi należy w szczególności utrzymanie nawierzchni drogi, chodników, drogowych obiektów inżynierskich, urządzeń zabezpieczających ruch i innych urządzeń związanych z drogą. W zakresie tych obowiązków jest więc także stosowne oznakowanie drogi, szczególnie w przypadku tego typu zagrożeń dla bezpieczeństwa ruchu. Jasnym więc jest, iż jeśli zarządca lub dzierżawca zaniedba niniejszego obowiązku winien ponieść z tego tytułu ujemne następstwa. W postaci, chociażby zapłaty należnego odszkodowania, czy zadośćuczynienia wynikłego z zaistnienia nieszczęśliwego zdarzenia. Mamy wówczas możliwość wystąpić z owymi roszczeniami bądź bezpośrednio do sprawcy szkody- dzierżawcy czy zarządcy bądź do jego ubezpieczyciela w zakresie odpowiedzialności cywilnej i posiadanej przez niego z tego tytułu polisy OC. W razie odmowy spełnienia świadczenia osobom poszkodowanym przysługuje prawo skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego.
Występując o odszkodowanie za szkodę wyrządzoną przez zwierzęta pamiętać przy tym należy, że zwierzęta łowne w stanie wolnym, jako dobro ogólnonarodowe stanowią własność Skarbu Państwa (art. 50 ustawy w zw. z art. 2 ww. aktu normatywnego). Zgodnie z dyspozycją ww. normy prawnej Skarb Państwa odpowiada za szkody wyrządzone przez zwierzęta łowne objęte całoroczną ochroną.
W tym miejscu warto wskazać na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 kwietnia 1974 r. (sygn. akt II CR 157/74), w którym SN wskazał, iż Skarb Państwa nie ponosi odpowiedzialności za powstałą na drodze ruchu publicznego szkodę, w wyniku zderzenia się zwierzęcia, żyjącego w stanie wolnym, z mechanicznym środkiem komunikacji, gdy do zderzenia doszło poza obszarem, którego charakter uzasadniałby ustawienie ostrzegającego znaku drogowego. A zatem taką odpowiedzialność Skarb Państwa będzie ponosił, jeżeli do zdarzenia doszło na obszarze, gdzie ostrzegający znak drogowy powinien zostać, ale nie został w wyniku zaniechania ustawiony.
Kolizje ze zwierzętami domowymi lub hodowlanymi
Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez owe zwierzęta ponosi ten, kto je chowa lub się nimi posługuje (art. 431§1 k. c.). Zgodnie z dominującym poglądem zwierzę chowa ten, kto przez dłuższy czas sprawuje nad nim pieczę dla własnych- niekoniecznie majątkowych- celów, dostarczając mu schronienia. Chodzi tu więc nie tylko o zwierzęta domowe, lecz także dzikie, które przebywają pod opieką człowieka np. w fermach hodowlanych. Chowając zwierzę niekoniecznie dany podmiot musi być jego właścicielem lub mieć jakieś inne prawa do niego. Wspomnianą odpowiedzialność, co zasługuje na uwagę, ponoszą także osoby, które nie chowają zwierzęcia, lecz dorywczo posługują się nim dla własnego celu. Ponosi on również odpowiedzialność za inne osoby, którym powierzył opiekę nad zwierzęciem (np. podwładny, domownik). Odpowiedzialność ta ogranicza się tylko do szkód, które wynikły w związku przyczynowym z naturalnymi (spontanicznymi) zachowaniami się zwierzęcia. Dlatego utrzymujący zwierzę nie odpowiada za jego reakcje spowodowane przez samego poszkodowanego. Natomiast, jeżeli sam tak pokieruje zachowaniem zwierzęcia, aby wyrządziło ono komuś szkodę (np. poszczuje psa), to odpowiada za własny czyn zawiniony, a podstawę prawną owej odpowiedzialności stanowi w tym przypadku art. 415 k. c. W przypadku, gdy danej osobie nie można przypisać winy, istnieje możliwość obciążenia tej osoby obowiązkiem naprawienia szkody na zasadzie słuszności, w oparciu o względy moralne- np. chowający zwierzę okazał się osobą niepoczytalną albo szkoda została wyrządzona wskutek nieszczęśliwego wypadku, pomimo starannego nadzoru nad zwierzęciem.
Mając na uwadze powyższe, wszelkie roszczenia odszkodowawcze kierujemy bezpośrednio do podmiotu, który jak to już zostało wspomniane, dane zwierzę chowa lub się nim posługuje.
Należy dodać, że posiadacze zwierząt domowych zabezpieczając się przed koniecznością osobistego (z własnego majątku) naprawienia szkody korzystają z ofert zakładów ubezpieczeń kupując ubezpieczenia dobrowolne – OC w życiu prywatnym, w ramach których można dochodzić roszczeń odszkodowawczych bezpośrednio od ubezpieczyciela z którym posiadacz zwierzęcia zawarł tego typu umowę. Podobne zasady odpowiedzialności istnieją w przypadku szkód wyrządzonych przez zwierzęta hodowlane (gospodarskie), za które ponosi odpowiedzialność rolnik. Aktualnie ubezpieczenie OC rolników reguluje ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. nr 124, poz.1152 z późn. zm.). Pamiętać również należy, iż ustawa wyraźnie wskazuje zakres odpowiedzialności ubezpieczyciela, ograniczając ją jedynie do szkód, które powstały w związku z posiadanym gospodarstwem.
Mamy nadzieję iż niniejszy artykuł przybliżył Państwu, chociaż w niewielkim stopniu tematykę jaką jest odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez zwierzęta. Dzięki czemu będą Państwo wiedzieć jakie kroki należy podjąć, w przypadku gdy dojdzie do zaistnienia tego typu sytuacji.